Geen kerstzangavonden, maar niet getreurd. KIjk en luister mee
AlgemeenBom bom bom bóm bom! Met vijf stevige paukenslagen luidt Bach het kerstfeest in. Nee, geen zacht strijkje bij kaarslicht, maar slaande pauken en schallende trompetten en een koor die oproepen om te juichen en vrolijk te zijn. Het is het begin van het beroemde ‘Weihnachtsoratorium’. Bach zou verbaasd staan als hij zou horen dat hij een kerstoratorium had gecomponeerd. Bach schreef in 1734 voor elke kerkelijke feestdag vanaf Eerste Kerstdag tot en met de eerste zondag in januari (zes stuks) een cantate voor koor, orkest en solisten. Deze cantates heeft men na zijn dood samengevoegd tot één groot oratorium. Hoe krijg je het voor elkaar om binnen zo’n korte tijd zoveel nieuwe muziek te componeren en ook nog eens uit te voeren? De oplossing was: hergebruik van muziek. Waarom begint het Weihnachtsoratorium met vijf paukenslagen en doet het koor daarna trompetten na? Omdat de oorspronkelijke tekst was: Tönet ihr Pauken! Erschallet Trompeten! Bach had het een jaar eerder geschreven als cadeau voor de verjaardag van Maria Josepha, keurvorstin van Sachsen. De woorden werden nu maar even doorgestreept, vervangen door ‘Jauchzet, frohlocket’ en zingen maar. Zo werd het ‘Lang zal ze leven’ voor de vorstin een intrada voor een kerstkind.
- Mar van der Veer was docent muziek aan de CSG Prins Maurits te Middelharnis. Daarnaast is hij kerkmusicus. Na zijn pensionering studeerde hij theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Brussel. Een jaar geleden promoveerde hij in Utrecht op de 5000 brieven van Felix Mendelssohn Barth
Geen Christmas Carols of kerstzangavonden. Dan doen we het maar zo. Mar van der Veer heeft een selectie gemaakt van kerstliederen, vertelt er een verhaal bij én met de link luistert en kijkt u mee naar de muziek. Veel plezier ermee. - HERBRUIKBARE MUZIEK (Weihnachtsoratorium - J.S. Bach)
De opname is uit de kerk van Bach in Leipzig. De Thomaner zongen dit werk ook de allereerste keer in 1734.
https://www.youtube.com/watch?v=MVewzMm1uts
- ZINGEN IN HET DONKER (Stille Nacht – Fr. Gruber)
Ooit was ik organist in de Duitse kerk van Rotterdam. Daar heb ik ontdekt wat feestvieren met ‘Weihnachten’ inhoudt. Zoiets kunnen wij Nederlanders niet! In de kerstnachtdienst was de kerk stampend vol. Het hoogtepunt was het zingen van het Stille Nacht. Want dan gingen alle lichten in de kerk uit en zongen we met tranen in de ogen bij het licht van een paar kaarsen. Ja, das war schön! Stille Nacht hoort erbij. In Oostenrijk kunnen ze in Oberndorf na het tonen van een coronapas precies de plek aanwijzen waar het beroemdste kerstlied ter wereld voor het eerst klonk. Tweestemmig gezongen met een gitaarbegeleiding. Want het anekdotische verhaal is dat we het Stille Nacht te danken hebben aan een aantal muizen die de balgen van het orgel hadden kapot gevreten. Het orgel snakte naar adem en allerijl moest door de hoofdonderwijzer Franz Gruber iets bedacht worden om toch muziek te hebben in de kerstnacht. Samen met de hulppastor Joseph Mohr heeft hij het lied op 24 december 1818 voor het eerst gezongen. Vandaag is het lied in 320 talen vertaald. Stille nacht is muzikaal en tekstueel niet sterk. Maar het lied heeft wel een geheim. Voor velen is het op dat moment echt kerst. Luister maar naar de coronaversie van de King’s Singers en doe het licht in de kamer uit.
De foto is van de Stille Nacht-kapel in Oberndorf.
https://www.youtube.com/watch?v=lLFUybscYvs
- EEN LIED ACHTER EEN LIED (The Three Kings - P. Cornelius)
Het is soms een beetje zielig voor de begeleidende pianist. De solozanger staat te ‘shinen’ en het publiek juicht hem of haar na afloop toe. Nog even wijst hij naar de zwetende en zwoegende pianist en na afloop is de bankrekening van de zanger meer gestegen dan die van de pianist. En dat terwijl de begeleider het meeste werk heeft gedaan en soms razend moeilijke partijen heeft ingestudeerd. Luister daar eens naar en alles wordt anders. De pianopartij bij het lied The Three Kings van Cornelius is echter heel eenvoudig. In feite hoor je twee liederen door elkaar. De solist vertelt het verhaal over de drie koningen. Maar daar doorheen klinkt de melodie van het eeuwenoude lied: Wie schön leuchtet der Morgenstern. Het bijzondere van dit lied is dat het ook geschreven is in de tijd van een epidemie: de pestepidemie van 1599. Het was Pfarrer Philipp Nicolai die dit lied schreef tussen het dagelijks begraven van tientallen gemeenteleden door, die aan de pest waren bezweken. De zanger zingt over de koningen die een ster zagen en de ster zelf hoor je in de pianopartij: hoe helder straalt de Morgenster. Het was de componist Franz Liszt die Cornelius op dit idee bracht. Het lied stond aanvankelijk op het programma van het kerstconcert van Waisisi dat niet doorgaat. Je kunt de pianopartij ook zingen.
https://www.youtube.com/watch?v=O4a0c9TCTAU
- SLAPELOZE NACHTEN (Messiah – G.F. Händel)
Een Duitser die in Engeland furore maakte. Hoe zal zijn Engels geklonken hebben? Georg Friedrich Händel (1685-1759) was componist en muzikaal ondernemer. Een soort Joop van der Ende die zijn eigen musicals schreef. In het geval van Händel waren dat Italiaanse opera’s, waarvoor hij wereldberoemde castraten (!) uit Italië voor vele ponden engageerde. Hij was een ondernemer die geen tijd had voor vrouw en kinderen. Hij ruziede liever met diva’s. De klad kwam er stevig in toen het Engelse publiek de ouderwetse Italiaanse opera’s niet meer pruimde. Bovendien was er het gedoe met de kerk, want de Church of England kerk zag opera’s op Bijbelverhalen niet zitten. Maar op een gegeven moment ging Händel toch muziek in de Engelse taal componeren zonder dat er sprake van toneelspel was. Dat werd de ‘Messiah’. Het verhaal bestaat alleen uit Bijbelteksten, meestal uit het Oude Testament en ze gaan over Jezus de Messias. Händel kreeg deze uitnodiging juist toen hij na alweer een mislukking een jaartje wilde uitrusten. Maar toen hij eenmaal begon te schrijven was er geen houden meer aan. Niemand snapt hoe je zo’n lang werk in drie weken kunt componeren. Händel werd gegrepen door de teksten en schreef dag en nacht door. Van de profetische tekst ‘Want een kind is ons geboren’ maakt hij bijna dansante muziek die nog steeds bekend en geliefd is. In het begin nemen de stemmen de teksten van elkaar over, maar zodra de namen van het kind klinken begint het koor bijna als uit één mond te scanderen.
https://www.youtube.com/watch?v=LFBIJgkj_-g
- VERKLEED ALS ENGEL (Von Himmel hoch – M. Luther)
Het was lastig om een goede opname van dit lied te vinden. Want het wordt altijd zo keurig en serieus gezongen. Terwijl het als een vrolijk kerstlied voor kinderen geschreven is. De kerkreformator Luther (1483 – 1546) die het bedacht noemde het dan ook ‘Ein Kinderlied auf die Weihnacht’. Hij was de eerste die liederen in kindertaal ging schrijven. Je moest mensen op hun eigen niveau aanspreken, vond hij en niet te moeilijk doen. In de 16e eeuw waren er rondtrekkende zangers en speellieden die op markten verschenen en hun optreden begonnen met het lied ‘Ik kom uit verre landen’ waarna er allerlei mooie en spannende gebeurtenissen in een lied verteld werden. Als variatie op deze traditie laat Luther een engel in de huiskamer verschijnen. ‘Uit hoge hemel kom ik aan’ zingt de engel en dan volgt in eenvoudige woorden het verhaal over de geboorte van een kind. Luther schreef het voor zijn eigen gezin en vermoedelijk werden de eerste zeven coupletten gezongen door een als engel aangekleed gezinslid waarna de familie de andere acht coupletten zong. Misschien mooi om te doen tijdens een lock-down.
https://www.youtube.com/watch?v=i6zI9scL_vQ
- MET DANK AAN GUTENBERG (Hark, the herald angels sing – F. Mendelssohn Bartholdy)
Bijna aan het eind van de Zierikzeese Christmas Carols klinkt steevast ‘Hoor de engelen zingen de eer’ met een geweldig intro van Willcocks, gespeeld door blazers waarop je alleen maar ‘wauw!’ kunt uitbrengen. Het is een van de bekendste kerstliederen die tot in de Hema en bij Albert Heijn te horen valt. Als componist wordt meestal Mendelssohn genoemd. Deze zou stomverbaasd opkijken als hij ontdekte dat zijn melodie tot een van de beroemdste kerstcarols in Engeland is geworden. Dat laatste is op zich niet zo gek, in zijn tijd was Mendelssohn in Engeland ongelooflijk populair. Londen liep voor hem uit. Als hij een orgelconcert gaf zaten er maar liefst 5000 mensen - tot onder zijn orgelbank – in de kerk. De oorsprong van het lied gaat echter helemaal niet over engelen, maar over de uitvinder van boekdrukkunst: Gutenberg. In 1840 werd in Leipzig ter ere van vier eeuwen boekdrukkunst een groot feest georganiseerd. Op de Markt zou een speciaal door Mendelssohn gecomponeerd Festgesang ten gehore gebracht worden. Daar klonk uit vele monden….niet de tekst: ‘Hoor de engelen zingen de eer’, maar ‘Vaterland, in deinen Gauen….’ en even later (vrij vertaald): ‘Gutenberg, die Duitse man, nou die kon er toch wat van!’ en zo gaat de triomftaal nog wel even door. Daar was geen woord Engels bij. De Engelsen hebben echter de melodie omarmd, de Duitse tekst gewoon doorgestreept en Charles Wesley maakte er een kersttekst op. Het lied ging de wereld over en werd vele malen gedrukt. Met dank aan Gutenberg.
https://www.youtube.com/watch?v=zkWhfTK037w
- IN DE VELDEN VAN ENGELAND (In terra pax - G. Finzi)
Herinneringen aan de kerstfeesten van lang geleden. Wie kent deze nostalgie niet? Het gedicht van Robert Bridge aan het begin van de 20e eeuw is zo’n kerstherinnering van dertig jaar terug. De jonge Robert liep in de kerstnacht door de heuvels van Engeland en hoorde een kerstklok luiden. In een mystieke sfeer komen beelden van de kerst uit zijn jeugd weer terug compleet met het volledige kerstverhaal met herders en engelen. Bij het gedeelte van de engelen explodeert de muziek maar dan opeens gebeurt er wat. De oude woorden van lang geleden beginnen opnieuw te leven. De woorden van de engelen brengen troost, de dichter hoort een oneindige stilte en voelt een oneindige vrede. De componist Finzi gebruikte dit gedicht aan het eind van zijn leven. Hij had ontzettend veel verdriet meegemaakt. Toen hij het werk componeerde wist hij dat hij zelf ook nog maar kort te leven had. Het ‘In terra pax’ (vrede op aarde) is het meest onbekende stuk muziek van deze pagina. Maar mooi om te ontdekken in een tijd waarin de ‘pax’ op meerdere plaatsen in de wereld bedreigd wordt.
https://www.youtube.com/watch?v=bzrzySYip2M
- BIBBEREN OP STOEL (Once in Royal David’s City – H. J. Gauntlett)
Toen ik nog lesgaf waren er bij de leden van het schoolkoor zoveel kandidaten om de beginsolo van de Ceremony of Christmas Carols te zingen dat ik besloot in de schoolpauzes een competitie te houden. Daaraan deden haast altijd ‘meiden’ mee. Om de een of andere reden denken Nederlandse jongens dat zingen niet bij je imago hoort dat je aan het opbouwen bent. De Ceremony begint altijd met een enkel zingende stem die zonder begeleiding de tekst zingt ‘Once in royal David city’. Dat is ontzettend eng en daarom maakte ik de competitie ook eng door te eisen dat de kandidaten op een stoel moesten staan en dan het lied moesten zingen. Met als eisen: niet zakken, de hoge toon halen en niet bibberen. Want er zit een vervelende hoge noot in (Mary was) waarvan je slapeloze nachten kunt hebben. Na de volstrekt onpedagogische aanpak wees ik een winnaar aan die ogenblikkelijk naar moeders ging bellen. Bij het Kings College pakken ze dat beter aan. Terwijl de camera’s voor de rechtstreekse televisie-uitzending al klaar staan zegt de dirigent tegen een van de jongens: jij zingt de solo en even later sta je alleen te zingen en wordt het wereldwijd uitgezonden. Geen wonder, want die jongens zijn zulke talenten dat ze het allemaal zouden kunnen. Het eerste solocouplet in een met kaarslicht verlichte kerk is pure Engelse traditie. Deze traditie heeft ook Zierikzee bereikt. Alleen het c-woord maakt het dit jaar onmogelijk. ‘Je kunt ook op een dvd-tje kijken’ zou minister De Jonge meelevend zeggen. Of een link via Wereldregio.
https://www.youtube.com/watch?v=eHLy6bu955M
Mar van der Veer was docent muziek aan de CSG Prins Maurits te Middelharnis. Daarnaast is hij kerkmusicus. Na zijn pensionering studeerde hij theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Brussel. Een jaar geleden promoveerde hij in Utrecht op de 5000 brieven van Felix Mendelssohn Barth
