Open Monumentendag – het Gouwegebied

Op zaterdag 11 september is het weer de jaarlijkse Open Monumentendag. Opnieuw zijn talrijke monumenten te bezichtigen waarbij de eigenaren bezoekers laten delen in hun erfgoed. Deze open dag is nog altijd een van de mooiste en succesvolste initiatieven op cultuurhistorische terrein. Ook Schouwen-Duiveland doet weer mee. Vanaf 2016 plaatst het Erfgoedplatform, dat de dag organiseert in nauwe samenwerking met de gemeente, een deel van ons voormalige eiland in de schijnwerpers. Dat is dit jaar het Gouwegebied.

Waar Schouwen en Duiveland elkaar ontmoeten, ligt het Gouwegebied. De Gouwe was het water dat de twee eilanden van elkaar scheidde. Aan de overkant lagen de eilanden Dreischor en Bommenede. In de loop van de eeuwen zijn de vier eilanden aan elkaar vastgehecht. Hier werd getoond dat er talent was om de strijd tegen het water te winnen. Van de veertiende tot en met de twintigste eeuw werd het gebied ingepolderd. Weliswaar ging de polder Bommenede na de stormvloed van 1682 verloren, maar latere inpolderingen hebben dat verlies ruimschoots gecompenseerd.

We krijgen een indruk van de Gouwe als grote waterstroom door op de fiets van Zierikzee naar Brouwershaven te rijden over de Leverdijk en de Schouwsedijk of omgekeerd. Vanaf de dijk strekt zich het polderlandschap in al zijn variatie uit. Tot waar het oog reikt, had ooit het water heerschappij. Het laatste restant van de Gouwe is nu een brede vaart die stroomt onder de Rijksweg door tot aan het gemaal ‘t Sas bij Zierikzee.

Boeiend is de geschiedenis van het gebied. Hier werd het lot van Zeeland bepaald. In 1304 vond op de Gouwe een hevig treffen plaats, de eerste grote Europese zeeslag. Onder leiding van de Franse admiraal Grimaldi, een voorouder van de prins van Monaco, versloeg een Frans-Hollandse vloot de Vlamingen. Hun strijdlust was geknakt. De Vlaamse graaf zag af van zijn aanspraken en daarmee had het gewest Zeeland zijn eigen status verkregen, bezegeld bij het verdrag van Parijs in 1323.

De eerste grote inpoldering betrof het noordelijk deel van de Gouwe door het leggen van dijken van Schouwen naar Dreischor. De naam van de nieuwe polder, ontstaan in 1374, lag voor de hand: Noordgouwe. In 1401 volgde Zonnemaire. Successievelijk volgden de schorren ten noorden en ten zuiden ervan. Het is een lange rij van polders en poldertjes met intrigerende namen zoals Gooikens-Nieuwland, Borrenbrood, Bantam, Verbrande Man, Al-te-klein, maar ook Suzanna, Henriëtte en Adriana Johanna.

Een belangrijk jaar voor het Gouwegebied was 1610. Toen werd een dam gelegd van Schouwen naar Duiveland en sindsdien was het niet meer Schouwen en Duiveland maar Schouwen-Duiveland. De dam ligt er nog steeds en is een onderdeel van de Rijksweg. Het is het deel vanaf ongeveer de stoplichten tot waar de weg richting Nieuwerkerk naar beneden gaat. Na 1610 werden de schorren ten noorden en ten zuiden van deze dam ingedijkt. De laatste inpoldering vond plaats in 1954 toen het Dijkwater, de noordelijke tak van de Gouwe, werd afgesloten.

De meeste bewoners van de nieuwe polders, als regel landbouwers, rekenden zich bij de dorpen Dreischor, Noordgouwe, inclusief Schuddebeurs, en Zonnemaire. In het kader van de herverkaveling, uitgevoerd na de watersnoodramp van 1953, verdwenen diverse dijken en dijkjes. Maar nog altijd is het Gouwegebied, waar klei, zand, dijken, bomen, boerderijen en dorpen elkaar afwisselen, een lust voor het oog.

Het thema van de landelijke Open Monumentendag is dit keer: ‘Mijn monument is jouw monument’. Een betere en gastvrijere uitnodiging om ook dit jaar weer op ontdekkingstocht te gaan, is er niet.

Huib Uil