Unieke verrekijker uit kasteel Haamstede terug in Zeeland

Door Jos Bazelmans, hoofd van de afdeling Archeologie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, is vrijdag een unieke verrekijker overgedragen aan de Zeeuwse gedeputeerde van Cultuur Anita Pijpelink. De kijker met kompas stamt uit de periode circa 1650-1750 en is in de jaren zestig van de vorige eeuw gevonden tijdens opgravingen van kasteel Haamstede. De kijker werd tijdens de live-uitzending van de 21e Zeeuwse AmateurArcheologen Dag overhandigd. De zeldzame bodemvondst wordt opgenomen in het Zeeuws Archeologisch Depot, dat ondergebracht is bij Erfgoed Zeeland in Middelburg.

In 2018 dook bij een oud-medewerker van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een bijzondere vondst op: een verrekijker die in 1964 of 1965 was gevonden bij opgravingen van kasteel Haamstede op Schouwen-Duiveland. Het betreft een samengesteld instrument of optisch compendium: het omvat namelijk niet alleen een verrekijker maar ook een kompas. De kijker kon tot een lengte van circa 45 centimeter worden uitgetrokken en bood een vergroting van circa 3,5. Oorspronkelijk had de kijker twee lenzen. Eén van de lenzen is verloren gegaan. Een klein merkteken op de zonnewijzer - een open kroon - wijst mogelijk op een productie ervan in Neurenberg. In uitvoering behoorde de kijker uit Haamstede zeker tot het betere segment; als kijker was ze voor wetenschappelijk onderzoek echter niet geschikt. Het was eerder een gadget voor de meer gefortuneerde leek.

Het is lastig om de kijker te dateren en een plek te geven in relatie tot de Zeeuwse uitvinding van de telescoop in 1608. Er zijn geen mogelijkheden om de kijker nauwkeuriger te dateren dan 1650-1750. Het onderzoek van het optische compendium was een samenwerking van Museum Boerhave, Faculteit Toegepaste Natuurwetenschappen van de TU Delft, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, Interfacultair Reactor Instituut TU Delft, Delft, en Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, Amsterdam.