De Sasput

Onlangs was te lezen dat de gemeente Schouwen-Duiveland overgaat tot verkoop van een perceel grond met een waterpartij aan de Sasdijk in Zierikzee. Die locatie zal niet voor iedereen duidelijk zijn. De Sasput, of op z’n Zeeuws: Saspit, geeft al meer houvast. Wie vanaf Zierikzee richting Noordgouwe afslaat naar Dreischor en daar, op de Roterijdijk, naar rechts gaat, rijdt op de Sasdijk. Tegen het midden ervan ligt de Sasput. Waarom ligt daar middenin het landschap deze waterpartij, een geliefde locatie voor vogels?

Voor het antwoord moeten we ver terug in het verleden. De eilanden Schouwen, Duiveland en Dreischor werden van elkaar gescheiden door een breed water, de Gouwe. Vanaf de veertiende eeuw is dat gebied ingepolderd. Na enkele bedijkingen van de schorren langs de eilanden werd in 1374 de polder Noordgouwe ingedijkt, gevolgd door de polder Zonnemaire in 1401. Vanaf 1614 werd het zuidelijk deel van de Gouwe ingepolderd, daarbij geholpen door de dam die in 1610 tussen Schouwen en Duiveland werd gelegd, nu een deel van de Rijksweg tussen Zierikzee en Nieuwerkerk.

Bewust werd een brede strook van de Gouwe opengehouden. Deze liep vanaf het Dijkwater naar Zierikzee en sloot bij de havenpoorten aan op de zuidelijke stadsgracht. In 1599 kwam het havenkanaal gereed en werd de gracht getransformeerd in de Nieuwe Haven. Zierikzee had daarmee opnieuw een goede toegang gekregen tot de Oosterschelde. Dat was van groot belang voor de koopvaardij en visserij. Het op diepte houden van dat havenkanaal was een opgave waarmee Zierikzee eeuwenlang worstelde. Daarvoor werd de traditionele oplossing gebruikt: het doorspuien met water vanuit het Dijkwater. Het werd ook de aanduiding van het restant van de Gouwe richting Zierikzee. Het effect werd echter verminderd doordat dit water langzaam verzandde.

De oplossing werd gevonden door middenin, in 1646, een sas te bouwen. Daarvoor werd door het Dijkwater een dam gelegd met middenin het sas. Die dam is de huidige Sasdijk. Toen ook dat onvoldoende was, werd in 1671 een tweede sas gebouwd, ongeveer op de plaats van het huidige gemaal ’t Sas. Omdat dit het dichtste bij de stad lag, kreeg het de naam: het Dichtste Sas en het andere het Verste Sas.

Tussen het Dichtste en Verste Sas, een lengte van ongeveer vier kilometer, was zo doende een langwerpig waterbassin dat gebruikt werd voor het spuien. De beste indruk ervan krijgen we door vanaf de Rijksweg (aldaar aangelegd op het eind van de jaren vijftig van de twintigste eeuw), met de rug naar de algemene begraafplaats en links de Leverdijk, te kijken in noordelijke richting. De Sasput is het restant van de kolk die zich vormde bij het openzetten van de deuren van het Verste Sas. Dat werd in 1843/1844 opgeruimd. Het waterbassin bleef in gebruik door bij vloed het vol te laten lopen en bij eb te spuien.

In 1899 werd op de plaats van het Dichtste Sas een dam gelegd. Die was nodig voor de tramlijn die het jaar erop in gebruik werd genomen. De lijn liep van Zijpe naar Zierikzee en vandaar, door Malta en via het station op de plaats van het huidige busstation, naar Brouwershaven.

Het gebied tussen de voormalige sassen werd geschikt gemaakt voor de landbouw. De vaart aan de westzijde, tegen de Leverdijk, is het allerlaatste restant van het waterbassin en van de Gouwe. De op die wijze ingepolderde grond werd door de gemeente Zierikzee verkocht. De Sasput met de aangrenzende grond bleef eigendom van de gemeente en wordt nu van de hand gedaan.

Huib Uil