Goud, zilver en horloges

In de archieven van de stad en gemeente Zierikzee berust een dun register met op de omslag: ‘Register van waarborg – schatpligtigen op de gouden en zilveren werken te Zierikzee’. Het legt een bijzonder facet van het kleinbedrijf open. Zierikzee telde heel wat middenstanders die goud, zilver en soortgelijke zaken verkochten. Ze zijn samengebracht in dit archiefstuk.

Binnenin staat de volledige titel: ‘Register behelzende opgave van de binnen de Stad Zierikzee aanwezige kooplieden en fabrikanten in gouden en zilveren werken, horlogiemakers en herstellers, winkeliers en bijouterien en quincalleriewaren en alle verdere aan het middel van waarborg op de gouden en zilveren werken onderhoorige personen’. Het register is aangelegd in 1837 en loopt tot omstreeks 1920. Het is een tastbare herinnering aan de zorg voor goud en zilver. Uit de titel moeten we twee woorden toelichten. Bijouterieën (spreek uit: bi joeterieën) is de verzamelnaam voor kleine sieraden, onder andere broches, ringen en armbanden. Quincalleriewaren komt uit het Frans en daar gaat het om kleine metalen voorwerpen van ijzer of blik.

Om kopers te beschermen tegen vervalsingen zijn keurmerken in gebruik, een traditie die teruggaat tot in de middeleeuwen. Tot 1810 was dat hoofdzakelijk een lokale aangelegenheid. Toen ons land onderdeel werd van het Franse keizerrijk werd de Franse waarborgwet ingevoerd die na het vertrek van de Fransen gehandhaafd bleef. In het begin van het register wordt verwezen naar die wet van 19 Brumaire jaar 6, want keizer Napoleon had zijn eigen kalender ingevoerd. Die datum komt overeen met 9 november 1797. In 1852 werd een nieuwe wet vastgesteld. De huidige Waarborgwet is uit 1986. Tot 1889 had Zeeland een eigen waarborgkantoor in Middelburg, zo vertelt een circulaire die in het register ligt. Vanaf dat jaar moest een beroep worden gedaan op het kantoor in Roosendaal.

Iedereen die zaken verkocht die onder de waarborgwet vielen, moest zich aanmelden bij de gemeentesecretarie en werd ingeschreven in het register. Aan de hand daarvan werd mededeling gedaan van vestiging en beëindiging aan het Waarborgkantoor. Het register bevat alle namen van degenen die goud, zilver en horloges verkochten evenals de goud- en zilversmeden. Een opvallende plaats nemen onze Joodse stadsbewoners in, die tweedehands waren verkochten, een beroep dat werd aangeduid als uitdrager en uitdraagster. Simon Levie van Oss en de weduwe Zadok Levie van Oss hadden hun uitdragerij in het pand Appelmarkt 9. Ze hadden gezelschap van onder meer leden van de familie Frenk, later ook de families Frank en Polak. Een deel van hen verkocht hun spullen ‘rondloopend’.

Een bekende horlogemaker in de negentiende eeuw was H.F. Perrenoud, Appelmarkt 18. C. van Tilburg den Boer had zijn goud- en zilverzaak in het pand Havenplein 6. Het is beter bekend als de Twaalf Apostelen. Een deel van het oorspronkelijke interieur bleef bewaard. Een andere juwelierszaak was lange tijd gevestigd op de hoek van de Mol en de Schuithaven. Verkopers waren daar achtereenvolgens Chr. van der Vliet, B.T. van de Panne en C.J.L. Buijze.

Horlogemaker van 1866-1909 was A. de Vos Johz. in het pand rechts van het Gravensteen. Zijn zoon P.D. de Vos, de latere gemeentearchivaris, heeft als een van de secretarieambtenaren het register bijgehouden. Een van de laatste inschrijvingen was in 1912 Cornelia van der Bijl-Goris, Appelmarkt wijk B nummer 4 (nu Appelmarkt 11). De firma R. van der Bijl is daarmee de oudste juwelierszaak in Zierikzee. De voorlaatste inschrijving betrof Willem van der Maas, Poststraat 15, de vader van Kees van der Maas, de onlangs overleden oud-hoofdredacteur van de PZC. De laatste was antiquair Piet van der Weele, Verrenieuwstraat 8/10. Het register is onderdeel van de archieven van de stad en gemeente Zierikzee, inventarisnummer 5587.

Huib Uil