Vijfentwintig jaar Schouwen-Duiveland

De gemeente Schouwen-Duiveland bestaat vijfentwintig jaar. Op 1 januari 1997 was het definitief gedaan met de gemeenten Brouwershaven, Middenschouwen, Duiveland, Westerschouwen, Bruinisse en Zierikzee. Dat samenvoegen van de zes gemeenten is niet zonder slag of stoot gegaan. Met name de republiek Bruinisse stond op zijn achterste poten. ,,Stel je voor dat ik straks helemaal in Zierikzee moet gaan trouwen. Nooit. Tegen de tijd dat ik er arriveer, ben ik al vijfentwintig jaar getrouwd”, klonk het vanuit het eigenwijze Bru. 

Het was Tonnie van de Vondervoort, een PvdA-politica en staatssecretaris van binnenlandse zaken in het kabinet Kok, dat inzette op de herindeling van Schouwen-Duiveland. Eerder mislukte het haar om stadsprovincies te maken van Rotterdam en Den Haag. Maar lokaal ging het haar beter af. De zes individuele gemeenten waren niet opgewassen tegen de steeds lastigere dossiers. Te klein waren ze. Tegenstanders probeerden boven water te krijgen wat die gemeenten dan misten. Maar daarop kwam nooit een bevredigend antwoord. Nadat de Tweede Kamer instemde met de herindeling moesten ze er op het eiland wel mee aan de slag.

Maar niet zonder hier en daar de loopgraven op te zoeken. De gemeente Westerschouwen was bezorgd over haar financiën. Immers met het toerisme werd zoveel verdiend dat Westerschouwen er zelfs een tweede begroting op nahield. Het geld klotste tegen de plinten op en moest dat nu gedeeld gaan worden met de anderen? De gemeente Westerschouwen had ook een stichting Renesse, waarin heel wat geld zat. De gemeente kon afdwingen dat de stichting zou blijven bestaan zodat het geld in de Westhoek bleef. In Duiveland en Bruinisse was de vrees vooral iets van de eigen identiteit te verliezen. De omliggende dorpen vreesden dat Zierikzee het meeste geld zou opslokken. Die emotie is lang blijven hangen, zeker nadat de stad met miljoenen euro’s werd opgeknapt. Later zou de raad diezelfde miljoenen op initiatief van Leefbaar Schouwen-Duiveland vrijmaken voor de dorpen,

Maar de herindeling kwam er. Vanuit de zes gemeenten werd een nieuwe bestuurslaag gecreeerd: B, W en S, oftewel de Burgemeesters, Wethouders en Gemeentesecretarissen kwamen bij elkaar en namen de besluiten. De gemeenteraden leverden in opmaat naar de herindeling veel van hun autonomie in. De vergaderingen van B , W en S waren achter gesloten deuren. De besluitenlijstjes gingen voor een akkoord naar de zes gemeenteraden, maar de besluiten waren wel genomen.

Wat je wel zag gebeuren is, dat de gemeenten nog even snel hun geld wilden besteden. Dorpspleintjes werden opgeknapt, dorpshuizen onder handen genomen en meer van dat soort lokale klussen werden geklaard. De afspraak was om dat niet te doen, maar niemand kon voorkomen dat de gemeenten hun spaarpotje voor hun eigen inwoners wilden inzetten.

Achter de schermen werd ook gewerkt aan een personele herbezetting. Want er waren zes burgemeesters, zes secretarissen en van alle ambtenaren waren er zes. Wie moest er op welke plek belanden? Jack Asselbergs won de bestuurlijke slag. Hij verruilde zijn ambtsketting van Zierikzee voor die van Schuwen-Duiveland. In één klap was hij burgemeester van een gemeente die qua inwoneraantal drie keer zo hoog lag. De andere burgemeesters gingen of met pensioen of probeerden het nog in een andere gemeente. Die herindeling heeft de gemeente voordelen gebracht maar het heeft ook heel veel gekost. Ambtenaren behielden hun salaris ook al kwamen ze vaak in lagere functies terecht. Het zou zeker vijftien jaar duren voordat die pijn van de herindeling rechtgetrokken was.

In 2002 werd het nieuwe gemeentehuis (een creatie van oud-wethouder Kees Veerhoek) een feit. Een gebouw op de filosofische scheidslijn van land en stad. Architect Thomas Rau hield er in zijn ontwerp rekening mee. Vanuit het gebouw krijgt elke kant evenveel visuele aandacht. Maar het gebouw kon ook op veel kritiek rekenen. ‘Deukenstein’ is wel een van de minst vleiende benamingen. Ondertussen werden de andere gemeentehuizen verkocht; soms afgebroken, soms een nieuwe bestemming. Een causaal verband is er wellicht niet, maar 2002 was ook het politieke jaar van de opkomst van lokale partijen. LSD was er al, maar Alert! wist in de emotie van dat moment ook drie zetels te bemachtigen. Allemaal met de boodschap dat zij de belangen van de dorpen zouden dienen.

Nu vijfentwintig jaar later is er inmiddels een generatie die niet weet dat er ooit zes gemeenten waren. Gemeenten die vaak met elkaar overhoop lagen. Want ook al waren het zes gemeenten, er waren genoeg zaken die ze samen oppakten. De intergemeentelijke sociale dienst bijvoorbeeld, of de eilandelijke reinigingsdienst, Bedrijfscontact Zeeland Noord en de stichting Jeugd. Steeds als er geld naar die instellingen moest keken de gemeenten naar elkaar. ,,Als die gemeente niets geeft, doen wij het ook niet.” De toenmalige Zierikzeesche Nieuwsbode berichtte er indertijd uitvoerig over.

Of het goed geweest is voor Schouwen-Duiveland is een vraag, die iedereen op zijn manier zal beantwoorden. Er is meer expertise gekomen, veel zaken kunnen professioneler aangepakt worden. Aan de andere kant zijn de korte lijntjes verdwenen. Vroeger liep je een gemeentehuis in met een bouwplan onder de arm. Via de ambtenaar even naar de wethouder en het was vaak snel geregeld. Mooi, maar ook lag er willekeur op de loer. Je succes viel of stond met persoonlijke contacten.

De gemeente Schouwen-Duiveland heeft vijftigduizend euro uitgetrokken om de herindeling te vieren. WereldRegio besteedt er binnenkort een bijlage aan met een terugblik van direct betrokkenen.