Slot Haamstede. Tussen zand en zout

Het recent verschenen boek over de geschiedenis van Slot Haamstede is een prachtige aanwinst voor de kennis van ons eiland, in het bijzonder waar het gaat om de middeleeuwen. Het is het resultaat van de vruchtbare samenwerking tussen historici en archeologen. Het leidde tot nieuwe inzichten, nieuwe kennis en een vernieuwde interpretatie van reeds verzameld materiaal. Met dit boek maken wij een flinke sprong vooruit omdat het laat zien wat de hedendaagse wetenschappen kunnen bijdragen aan onze kennis.

Mr. F.Th. Dijckmeester en zijn echtgenote jkvr. L.A. Dijckmeester-de Brauw hebben de weg gebaand voor dit boek. Door familiebanden hecht verbonden aan hun geliefde slot hebben zij zich ingezet voor het behoud ervan. Zowel in hun Zierikzeese tijd – Dijckmeester was hier burgemeester – als later hebben zij vele uren eraan gewijd. Zij zijn ook in de geschiedenis ervan gedoken en het resultaat was een aantrekkelijke brochure, die goede diensten heeft gedaan en waarvan het tot een herdruk kwam. Maar het was niet meer dan een introductie. Samen met enkele verspreide artikelen was op die wijze een en ander bijeengebracht over de geschiedenis van het slot. Met deze volgende stap, een kloek boek, is de nieuwe stand van de kennis vastgelegd, die nog voldoende ruimte laat om andere aspecten uit te diepen.

De hoofdauteurs zijn Ernst Dekkers, Ben Olde Meierink, Liesbeth van Nispen en Michiel Purmer; Fred Vogelenzang verzorgde de redactie. In vijf delen wordt stilgestaan bij de oudste tijden, de vroegste geschiedenis, de bouwgeschiedenis, de bewoners en eigenaren en de omgeving van het slot. Als aanhangsel is een artikel opgenomen over een gevonden kijker van messing en ivoor. Deze bijdrage is het resultaat van de samenwerking van maar liefst negen auteurs, die dit unieke object hebben bestudeerd. Onder de bijlagen zijn lijsten van de eigenaren en bewoners van het slot en een herziene stamboom van de adellijke familie Van Haamstede. Er is een uitstekende verantwoording van de gebruikte bronnen en literatuur en het boek is prachtig geïllustreerd. Het enige minpunt: dit boek had een index verdiend.

Voor wat betreft de oudste periode tonen de eerdere opgravingen aan dat de geschiedenis teruggaat tot de Romeinse tijd. Uit gevonden graven blijkt dat in Haamstede een van de oudste kerken in Zeeland heeft gestaan. De graven van Holland lijken er bemoeienis mee te hebben gehad als onderdeel van het uitbreiden van hun machtsgebied. Nieuwe opgang doet de oude theorie van een waterloop, later Schelveringe genoemd, die Schouwen van noord naar zuid doorsneed en langs Haamstede liep.

Met Witte, een bastaardzoon van graaf Floris V, die in 1299 het slot en de heerlijkheid Haamstede verwierf, begint het adellijke geslacht van die naam, met de kanttekening dat er al een eerder geslacht met die naam was. Witte is mogelijk de opdrachtgever geweest voor het rechthoekige kasteelterrein waarop de nog aanwezige donjon of woontoren stond. Een grafelijk stadhouder, een legerofficier, Zierikzeese patriciërsfamilies en de Zierikzeese notaris Cornelis van der Lek de Clercq waren de latere bezitters. Zijn nazaten zijn verenigd in de Vereniging Slot Haamstede waarvan de leden in het slot mogen logeren; ze worden trouw bijgestaan door Marijke en Govert Geleijnse als kasteelbewaarders.

Het kasteel is sinds 1981 eigendom van Natuurmonumenten die zich met de vereniging inzet voor het onderhoud. In het boek komen ook de bunkers in het bijbehorende landgoed aan de orde en het drama van de ‘Tien van Renesse’. De bunkers zijn voor een deel het domein geworden van vleermuizen.

Ernst Dekkers et al, Slot Haamstede. Tussen zand en zout. Geschiedenis, bouwgeschiedenis en archeologie van een kasteel op Schouwen, uitgave Nederlandse Kastelenstichting, 232 pagina’s, ISBN 978-90-74205-09-2, € 21,95

Huib Uil