Hoogste tijd

De eerste kennismaking met president Donald Trump was al zo frappant. Hij rondde het aantal aanwezigen bij zijn inauguratie royaal naar boven af. Trijntje Fop (Kees Stip) dichtte ‘Op een bok’:

 In Sidderburen was een bok,
die machtsverhief en worteltrok.
Die bok heeft onlangs onverschrokken
de wortel uit zichzelf getrokken,
waarna hij zonder ongerief
zich weer in het kwadraat verhief.
Maar ’t feit waardoor hij voort zal leven
is, dat hij achteraf nog even
de massa die hem huldigde
met vijf vermenigvuldigde.

Bevraagd over de eerste van de 30.528 leugens van haar president (geturfd door The New York Times), muntte de perswoordvoerster zonder blikken of blozen een nieuw fenomeen, passend in diens gedachtengoed: alternatieve feiten. Geen fake-news.
‘The Donald’ fascineert door zijn scheppingsdrift van een eigen werkelijkheid met eigen normen en waarden. Ik zie uit naar zijn persoonlijke herinneringen daaraan. Hij kan zich spiegelen aan de ‘Memoires of gedenkschriften van Mr. Pieter Bas’, een hoogtepunt uit het oeuvre van Godfried Bomans. Pieter Bas heeft nooit bestaan. Met Trump moeten we het nog even doen.
Vertrouwd met het virus van onwaarachtigheid taalt Trump zelf niet naar een vaccin. Hij voelt de tijdgeest heel naturel aan. Werkelijkheid, wat is wat hij zelf zo benoemt en bovenal dat wat hem macht en geld oplevert. Voor elk probleem van zijn hunkerende achterban biedt hij een oplossing: simpel, duidelijk en verkeerd. Complottheorieën zijn hem dienstig, een goudmijn voor zijn gedachtengoed.
Trump las een boek: De kunst van het oorlog voeren. Alle oorlogvoering is gebaseerd op misleiding, schreef Sun Tzn, meer dan 2500 jaar geleden.
Het primitiefste deel van ons brein is gericht op herkenning van gevaar. Wie onverwacht oog in oog kwam te staan stond met een agressief wild dier vertrouwde op zijn emotie: wegwezen! Impulsief gedrag leverde voordeel op, als overlevingsstrategie. Angst is in bepaalde omstandigheden dus een heel nuttige emotie. Later evolueerde een rationeler gericht deel van de hersenen. Gesignaleerde patronen en verbanden werden nog eens overdacht, schiepen orde in de chaos van het bestaan. Ons brein kent nog een combinatie tussen snel denken (impulsief, emotioneel) en langzaam denken (rationeel). Vooroordelen, pseudowetenschap en complottheorieën zijn het product van dat primitiefste deel van ons brein. Omstandigheden kunnen mensen onzeker en angstig maken. Te vaak zijn die omstandigheden het product van diezelfde mensen. Ongeremd impulsief handelen is van een strategie tegen gevaarlijke situaties nu zelf een gevaar geworden.
De Trumpisten en andere duistere geesten voeden het verdienmodel van de social media. Dat is de overlevingsstrategie die zíj verkiezen. We zouden bijna dat andere middel tot overleving vergeten: de empathie. Een boek van Frans de Waal, beroemd onderzoeker van het gedrag van die andere primaten, heet: Een tijd voor empathie. Hoogste tijd, mag ik wel zeggen.

Wim Klaassen