Afbeelding

Burgers in bezettingstijd

Algemeen

De Tweede Wereldoorlog was diepingrijpend. Iedereen was het duidelijk dat gebeurtenissen waren meegemaakt die van grote invloed waren. In 1945, na vijf oorlogsjaren, waarvan vooral de laatste twee heel intensief waren, was er behoefte aan reflectie. Al snel waren veel mensen in tweestrijd: terugkijken naar de oorlog of niet meer denken aan wat is geweest, maar vooruitzien. Tot degenen die vonden dat beide recht van spreken hadden, behoorde een Arnhems duo. Een van hen had binding met Schouwen-Duiveland.

De auteurs en initiatiefnemers waren de Hervormde predikant Joh. Gerritsen jr. en mr. Barend de Goede. Zij hadden moeilijke dagen doorleefd tijdens de slag om Arnhem, moesten noodgedwongen de stad verlaten en vonden hun woonplaats zwaargehavend terug. Die gemeenschappelijke ervaringen waren de aanleiding om dat te delen met anderen. Het boek ‘Burgers in bezettingstijd’ was het eindresultaat. Samen met zeven andere schrijvers belichtten zij de oorlog en vooral de eindfase. Ze hadden, de een meer dan de ander, al enige naam gemaakt op literair gebied en een protestants-christelijke achtergrond. De auteurs lieten hun blik over het land gaan zodat bijvoorbeeld ook de oorlogshandelingen tijdens de Slag om de Schelde aan bod komen.

Onder de noemer ‘Donker’ werd teruggeblikt op de dagen van evacuatie, plundering, verwoesting, honger, terreur en dood. Aan de hand van die thema’s werden vooral de menselijke aspecten belicht. Het gaat over Joden, meelopers, verzetsmensen, Duitsers, N.S.B.-ers. Het tweede deel presenteerde onder de noemer ‘Licht’ de blik naar de toekomst aan de hand van geloof, hoop en liefde. Mr. Barend de Goede (1915-1995) was bekend als christelijk schrijver en dichter. Hij werd gemeentesecretaris van Utrecht en later hoogleraar staatsrecht in Leiden.

De andere hoofdauteur was Joh. Gerritsen jr. (1906-1982). Na zijn studie theologie in Utrecht werd hij in 1930 predikant in Nieuwerkerk dat hij drie jaar later verwisselde met Zierikzee. In 1937 werd hij dominee in Arnhem. Gerritsen was in 1939/1940 veldprediker en deed dienst op de Grebbeberg waar in mei 1940 tevergeefs werd geprobeerd de Duitse opmars tot stilstand te brengen. Met een collega schreef hij over die bange dagen. In 1942 werd ds. Gerritsen vanwege zijn preken gearresteerd door de Duitsers maar weer vrijgelaten. Hij was later predikant in Rotterdam en IJmuiden.

Naast de inleiding, samen met Barend de Goede, schreef ds. Gerritsen over ‘Geloof”. Op indringende wijze maakte de predikant zijn lezers deelgenoot van de dagen toen hij in mei 1940 krijgsgevangen was gemaakt. Hij bemoedigde zijn lotgenoten in het kamp met Psalm 121, een van de mooiste gedeelten in de Bijbel om moed uit te putten. Maar snel springt dominee Gerritsen over naar 17 september 1944 toen hij voor het laatst preekte in de Grote Kerk, de Eusebius, in Arnhem. Voor velen was het een woord van bemoediging aan de vooravond van de verwoestingen. Van het kerkgebouw en de toren bleef slechts een ruïne over. Een foto is afgedrukt tegenover de titelpagina.

In die voor de bevolking zo moeilijke dagen – iedereen kreeg opdracht naar elders te gaan - gaf alleen het geloof houvast. Ds. Gerritsen: ‘Tegen onze menschelijke natuur in, die de zelfhandhaving zoekt, leerden we uit ons algeheele bankroet het houvast te vinden in het kruis van Christus’. Samen de ellende doormaken, gaf een band die troost gaf. Het boek ‘Burgers in bezettingstijd’ had als doel om dankbaarheid te wekken en een gemeenschappelijk voorwaarts te stimuleren. Het boek, dat eind 1945 verscheen bij uitgeverij Callenbach in Nijkerk, is voor ons vooral een tijdsdocument dat inzicht geeft hoe de oorlog werd beleefd en hoe gekeken werd naar een toekomst die nog veel onzekerheden gaf.

Huib Uil

Meer nieuws